Malarstwo akwarelowe

Malarstwo akwarelowe należy do jednej z najbardziej urokliwych, ale też najtrudniejszych. Wymaga od twórcy niezwykłej precyzji, pewności i biegłości technicznej. Akwarela jest w pewnym sensie bezlitosna, bo nie daje szans na poprawki czy zatuszowanie błędów – wszystko musi się udać już za pierwszym razem.

Początki

Aby cofnąć się do początków stosowania akwareli, musimy sięgnąć aż do epoki Paleolitu, kiedy mieszanka ochry, węgla drzewnego i innych naturalnych pigmentów służyła do malowania ścian w jaskiniach. Wielka popularność tej techniki wiąże się ze sztuką chińską, gdzie malarstwo akwarelowe rozwijało się od ok. IV w. p.n.e. i zdominowało tę sztukę na kilkanaście wieków. Obrazy powstające na papierze oraz na jedwabiu dość szybko zostały podporządkowane myśli teoretycznej, która podkreślała, że w malowaniu chodzi przede wszystkim o wyrażenie emocji oraz stanu ducha artysty. Najbardziej ceniono obrazy o tematyce pejzażowej, utrzymane na ogół w monochromatycznym tonacji, które osiągnęły swój szczyt w wiekach IX-XIV.

akwarela – farba wodna o spoiwie rozpuszczalnym w wodzie, przeważnie z gumy arabskiej często z dodatkiem miodu, cukru lub gliceryny, które nadają elastyczność i ułatwiają pobranie farby wilgotnym pędzlem; nieodporna na światło. Akwarelą nazywamy także technikę malarską, posługująca się farbami akwarelowymi, kładzionymi najczęściej na papierze, pergaminie, kości słoniowej czy jedwabiu. Farba tworzy cienką przezroczystą warstwę, przez którą przebija kolor podłoża.

Akwarela cieszyła się dużą popularnością w starożytnym Egipcie, gdzie używano jej do ozdabiania papirusowych rękopisów. W starożytnym Rzymie wykorzystywano tę technikę w malarstwie ściennym, a w okresie wczesnochrześcijańskim w malarstwie katakumbowym. W średniowieczu użycie techniki ograniczało się na ogół do iluminatorstwa oraz kolorowania map.

Nowożytność

Nowożytność otworzyła zupełnie nowy rozdział jeśli chodzi o malarstwo akwarelowe. Ogromną rolę w okresie renesansu odegrał niemiecki artysta Albrecht Dürer, który za pomocą akwareli wykonał zachwycające prace o charakterze przyrodniczym (m.in. przepięknego „Młodego zająca” czy skrzydła ptaka). Dürer docenił lekkość i przezroczystość farb akwarelowych, dzięki czemu stworzył ilustracje o niezwykłej precyzji oraz realizmie. Od tamtej pory akwarela stała się naczelną techniką używaną do wykonywania ilustracji botanicznych i zwierzęcych.

Fascynacje Dürera wpłynęły na wielu artystów niemieckich, zwłaszcza na Hansa Bola, który prowadził szkołę malarstwa akwarelowego. Zainteresowanie akwarelą nie gasło również w baroku, chociaż nadal bardzo często tą techniką wykonywano prace o charakterze pomocniczym, a więc szkice i rysunki.

Złoty wiek akwareli (XVIII-XIX)

Dopiero w XVIII wieku akwarelę zaczęto traktować jako samodzielną technikę artystyczną. Prym wiedli tutaj zwłaszcza twórcy angielscy, dla których malarstwo to zyskało wręcz miano „sztuki narodowej”. Akwarela stała się wówczas niezwykle popularna zwłaszcza za sprawą licznych dzienników z podróży oraz publikacji o charakterze turystycznym. Farbami akwarelowymi malowano szybkie szkice pejzażowe i elementy zaobserwowanej rzeczywistości, tworząc całą masę prac o charakterze dokumentalistycznym. Od końca XVIII wieku prężnie rozwijała się produkcja książek, w których ilustracje wykonywane były właśnie farbami akwarelowymi. Popularność techniki wiązała się z coraz większą dostępnością sztucznych pigmentów oraz gotowych farb – wcześniej bazowano jedynie na trudnodostępnych, naturalnych składnikach. Do najważniejszych postaci z tego okresu zalicza się trójkę artystów: Paula Sandby, Thomasa Girtina oraz Williama Turnera, którzy rozpoczęli kolorystyczne oraz formalne eksperymenty malarskie: poszerzali gamę barwną, malowali na wielkich formatach, wybierali nowe tematy i sposoby operowania plamą.

Współczesność

Lekkie i swobodne malarstwo akwarelowe reprezentowane przez angielską szkołę stało się inspiracją dla wielu późniejszych twórców. Z akwarelowych doświadczeń czerpali garściami zwłaszcza malujący w plenerze impresjoniści, dla których niezwykle atrakcyjna okazała się szybkość oraz eteryczność techniki. Począwszy od końca XIX wieku akwarelą zaczęło posługiwać się bardzo wielu wybitnych artystów, zarówno w Europie jak i w Ameryce. Do najsłynniejszych należeli m.in.:

Winslow Homer – „Canoe in Rapids”, 1897
Vincent van Gogh – „Landscape with bridge across the Oise”, 1890
Wassily Kandinsky – „Watercolor no. 6”, 1911
Paul Klee – „Watercolor with green cross”, 1914
Emil Nolde – „Weite Marschlandschaft mit Bauernhöfen”, ok. 1930-1935
Edward Hopper – „Pemaquid Light”, 1829
Julian Fałat – „Świteź”, ok. 1883, MNW
Leon Wyczółkowski – „Wawel”, 1915

fragment tekstu: laminerva.pl

Bibliografia:

1. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996
2. Nela Samotyhowa, „Malarstwo zachodnioeuropejskie”,
3. Karol Estreicher, „Historia sztuki w zarysie”, PWN, Kraków 1989